DBS: Hayat Değiştiren Bir Prosedür

Birçok nörolojik bozukluk vardır, örneğin: epilepsi ve nöbetler, felç, Alzheimer hastalığı, bunama ve Parkinson hastalığı. Her birinin tedavisi, sorunun ciddiyetine bağlıdır. Parkinson hastalığı gibi nörolojik rahatsızlıklardan muzdarip hastalara yardımcı olmak için kullanılan bu tür bir prosedüre DBS denir. Gelin bunu anlayalım.

DBS Nedir?

DBS, Derin Beyin Stimülasyonu anlamına gelir. 
Beyne, beynin ilgili bölgelerine doğrudan elektrik akımı iletmek için bir cihaz yerleştirilir. Parkinson hastalığı, distoni, esansiyel tremor ve diğer nörolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır. Hareketi kontrol eden beyin bölgelerindeki düzensiz elektrik sinyalleri, Parkinson Hastalığı (PD) gibi nörolojik rahatsızlıklara neden olur. 

İlaçlar nöropsikiyatrik rahatsızlıklar ve hareket bozukluklarında etkili olmadığında, doktorlar DBS'ye başvurabilirler. Parkinson Hastalığı (PD) semptomlarını tamamen ortadan kaldırmasa da, hastanın ilaçlara olan bağımlılığı azalabilir ve yaşam kalitesi iyileşebilir.

DBS işlemi başarıyla uygulandığında titreme ve yürümede zorluk, hareketlerde yavaşlama, sertlik gibi hareketle ilgili diğer semptomlara neden olan düzensiz sinyaller askıya alınır.  

Kimler faydalanabilir?

Aşağıdaki tıbbi rahatsızlıklara ve hastalıklara sahip hastalar DBS'den faydalanabilir:

Parkinson hastalığı

• İlaçlara iyi yanıt veren ancak ilaçların etkisi geçince diskineziler ve ciddi motor instabilite yaşayan hastalar, ilaçlar ayarlansa bile sonuç alamazlar. 
• Kontrol edilemeyen titremeleri olanlar ve ilaçların etkisiz kaldığı görülenler. 
• Yüksek veya tekrarlanan dozlarda ilaca iyi yanıt veren ancak yan etkiler nedeniyle ilaç uygulanamayan hastalar. 

Distoni

İlaçların işe yaramadığı ve distoninin altında yatan nedenin ilaç kaynaklı, genetik veya başka bir faktör olması durumunda DBS prosedürüyle durumun iyileştirilebileceği düşünülmektedir. Distoni Çok yaygın olmayan bir hareket bozukluğudur. Bükülme hareketlerine ve anormal duruşlara neden olur. 

Esansiyel Tremor

Bu rahatsızlığa sahip hastalarda ses, baş, eller, gövde veya bacaklarda ritmik titreme görülür. Şiddetli titreme olduğunda DBS çok faydalı olabilir. Hareket bozukluğu yaşadıkları için tıraş olmak, giyinmek, yemek yemek ve içmek gibi günlük aktiviteler etkilenir. Hastalar DBS prosedürüyle iyileşme gösterebilirler.

Hangi rahatsızlıklarda DBS düşünülebilir?

Tüm hastalar DBS için tercih edilen adaylar olmayabilir. Yukarıda açıklanan rahatsızlıklar, nörologların görüşüne göre tedavi edilebilir ve hastanın mevcut durumunu iyileştirebilecek nitelikte olmalıdır. Yukarıda açıklanan rahatsızlıkların yanı sıra, DBS diğer nörolojik rahatsızlıklar için de faydalı olabilir. DBS, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon veya Tourette bozukluğu olan hastalar için de faydalı olabilir. Hatta multipl skleroz ve inatçı ağrılar bile DBS ile tedavi edilebilir. 

DBS İçin Bir Hastanın Uygunluğunu Değerlendirmek İçin Değerlendirme

DBS'ye izin veren bir karara varmak için konsültasyonlara, değerlendirmelere ve prosedürlere çok zaman harcanır. Hastanın sık sık ziyaret etmesi gerekir ve işlem de pahalıdır. Sigortası olan hastalar bunu faydalı bulabilir. 
Hastaya, durumunun iyileşeceği ve ilaçlara bağımlılığın azalacağı ancak bunların durumu iyileştiremeyeceği ve hastayı normal sağlıklı yaşamına geri döndüremeyeceği anlatılır. 

1. Nörolog, beyin cerrahı ve nöropsikologdan oluşan bir ekip, hastanın durumunu değerlendirerek ameliyata uygun olup olmadığını tespit eder. 
2. İlaçlar açılıp kapatılırken parmak şıklatma, yürüme, sandalyeden kalkma vb. gibi farklı hareketler kaydedilir. Hastanın işleme katılım becerisini ölçmek için bilişsel değerlendirme, mesleki terapi vb. uygulanır. Konuşma ve yutma fonksiyonları izlenir. Yetenekler ve semptomlar, Birleşik Parkinson Hastalığı Değerlendirme Ölçeği uygulanarak ölçülür. 
3. DBS işlemine başlamadan önce psikiyatrist, hastanın depresyon ve anksiyete gibi sorunlar yaşayıp yaşamadığını kontrol eder ve bunların tedavi edilmesi gerekir.
4. Tedavinin ne kadar sürede uygulanacağını, herhangi bir diyet ve tıbbi kısıtlamanın olup olmadığını sorabilirsiniz. 
5. Vaka, tüm cerrahi ekip, hemşireler ve hekimlerle görüşülür. Hastanın DBS için uygun bir aday olduğu tespit edilirse, beyin cerrahıyla randevu ayarlanır.  

Prosedür

İki tür DBS ameliyatı vardır

• Stereotaktik ve 
• Görüntü rehberli

 Stereotaktik yöntemde hastaya lokal anestezi uygulanır ve elektrot cerrah tarafından beyindeki doğru lokasyona koordinatlar yardımıyla sabitlenir. 

Görüntü kılavuzluğunda DBS ameliyatı, MRI veya BT taraması ile yapılır. Hastaya genel anestezi verilir. Ameliyatta her iki işlem türü de kullanılabilir. Aşırı semptomları olan veya korkan ya da endişeli olan kişilere görüntü kılavuzluğunda bir işlem önerilebilir. Ayrıca, çocuklar ve beynin belirli bir kısmı elektrotlar yardımıyla stabilize edilecek hastalar için de önerilir. 

DBS ameliyatının adım adım nasıl yapılacağı burada açıklanmıştır:

1. Kurşun İmplantasyonu 

• Hasta, işleme başlamadan önce giysi, takı ve işleme engel olabilecek diğer eşyaları çıkarmak gibi gerekli tüm talimatlara uymalıdır. 
• Saçlı deriyi uyuşturmak için lokal anestezi enjekte edilirken az miktarda saç tıraş edilir.
• Baş çerçevesi, işlem sırasında başın doğru pozisyonda kalmasını sağlamak için vidalarla kafatasına tutturulur. 
• Beyinde hedeflenen bölgenin yerini tespit etmek için BT taraması veya MR kullanılır.
• Kafatasına küçük bir delik açılarak kurşun yerleştirilir.
• İşlem, elektrotun tam olarak nerede yerleştirildiğini bilmek için ekip tarafından kaydedilir. İşlem kaydedilirken hastanın yüzü, kolu veya bacağı hareket ettirilebilir. 
• Kablo yerleştirilir ve harici bir nörostimülatöre bağlanır. Kablo aracılığıyla kısa bir süreliğine elektriksel uyarılar verilir. Doktorlar semptomların düzelip düzelmediğini kontrol eder. Kas kasılmaları gibi yan etkiler de görülebilir. Kafatasında açılan delik plastik bir kapak ve dikişlerle kapatılır. 

2. Mikroelektrot Kaydı

Mikroelektrot kaydı, çok yüksek frekanslı bir elektrik akımı kullanarak derin beyin stimülatörünün yerleştirileceği cerrahi bölgeyi belirler. Beyin yapısı kişiden kişiye farklılık gösterdiğinden, her hasta için nihai DBS yerleştirme hedefinin doğru olarak bilinmesi önemlidir. MER'in yüksek kaliteli bilgi vermesi için hasta uyanık tutulur. Cerrahi ekip nöronal aktiviteyi görebilir ve duyabilir. İşlem sırasında elektrot adı verilen bir veya daha fazla tel yerleştirilir. Göğüse küçük bir puls üreteci yerleştirilir ve elektrot buradan hafif bir elektriksel uyarı alır. 

3. Nörostimülatörün Yerleştirilmesi

Nörostimülatör, hasta genel anestezi altında uyurken yerleştirilir. Derinin dış katmanlarının altına, genellikle köprücük kemiğinin altına yerleştirilir. Bazen göğse, hatta karına da yerleştirilebilir. Uzatma teli, kablodan nörostimülatöre bağlanır. 

Bu ameliyatın başarısı hastanın seçimine, elektrotların uygun şekilde yerleştirilmesine ve puls üretecinin programlanmasına bağlıdır. İlaçlar da ihtiyaca göre reçete edilir.

İşlem Sonrası İyileşme ve Bakım

DBS ameliyatından sonra hastanın 24 saat hastanede kalması gerekmektedir. Bu süre, her hastanın iyileşme durumuna bağlı olarak daha uzun olabilir. Komplikasyonlar olması durumunda, hasta daha uzun süre gözlem altında kalabilir. Doktor, hasta hastaneden ayrılmadan önce hastayı ziyaret eder ve evde bakım için ayrıntılı talimatlar verir. 

Ameliyat sonrası bakım, kesilerin temiz ve kuru tutulması çok önemli olduğundan önemlidir. Doktor, ameliyat bölgesinin düzgün iyileşmesi için hastaya nasıl banyo yapması gerektiği konusunda özel olarak rehberlik eder. Dikişler bir sonraki kontrol muayenesinde alınır. Dikişleri örten yapışkan bantlar kuru tutulmalıdır ve genellikle birkaç gün sonra kendiliğinden düşer. 

Nörostimülatör programlanmış bir cihazdır. Hastanın stimülatörü açıp kapatmak için bir mıknatıs kullanması gerekir. Programlama, DBS prosedürü tamamlandıktan sonra gerçekleşir. Programın başlaması birkaç hafta sürebilir. Buna karşılık, bazen hasta hastaneden taburcu olmadan önce birkaç doktor programı etkinleştirir. 

Bir hastaya sahip olmak DBS nörostimülatörü Durumunuzu belirtmek için yanınızda bir kimlik kartı taşımanız ve tıbbi bileklik takmanız gerekmektedir. Uyarıcı pilleri, gerektiğinde doktorlar tarafından değiştirilebilir. Genellikle 3-5 yıl dayanırlar. Nörostimülatör çalışmaya başladıktan sonra ilaçlar ayarlanır. 

Kusursuz bir programlamanın tamamlanması biraz zaman alabilir. Hastanın düzenli aralıklarla doktor kontrolüne gitmesi gerekir. Doktor, hastanın durumuna bağlı olarak kontrol sıklığını belirler.